गण्डकी । पोखरा महानगरपालिकाले गण्डकी सरकारसँग मिलेर फेवाताल जोगाउन शिरबाट बग्ने खोलामा ‘चेक ड्याम’ निर्माण गर्याे । खासगरी फेवामा पानी मिसिने ठूला ४ खोलामा ‘सिल्ट्रेसन ड्याम’ बनाईएको हो ।
अँधेरी खोला, हर्पन, बेतयानी र लौरुकमा २८ करोड भन्दा बढीको लागतबाट बाँध बनाइए । यि बाँधहरु निर्माण भएको दुई वर्ष नबित्दै भत्किन थालेका छन् । गुणस्तरहीन काम गरेका कारण बाँध कमजोर भएको हो । बुधबार राती हर्पन खोलाको बाँध पूर्ण रुपमा बगाएको छ । बाँध बगेसँगै किनारका बस्तीमा क्षति पुगेको छ भने ठूलो फाँट धान खेत पुरेको छ । यो बाँध झण्डै ८ करोड रुपैयाँको लागतमा बनेको हो ।
‘ड्याम बगेपनि केहि भएन । तर यसको असर बस्तीदेखि धानखेत हुँदै फेवातालसम्म पुग्यो,’ पोखरा २३ का वडाध्यक्ष विष्णु पराजुलीले भने, ‘उबेला राम्रोसँग काम गरिदेऊ भन्दा कसैले सुनेनन् । बालुवा र सिमेण्ट पनि नघोली पर्खाल लगाए । अहिले स्वात्तै बगायो ।’ यो बाँध ७ करोड ८८ लाख रुपैयाँकाे लागतमा बनाईएको थियो । उनका अनुसार नजिकै रहेको अँधेरी खोलाको बाँध पनि भत्किने अवस्थामा पुगेको छ ।
‘बेतयानी र लौरुकमा पानी धेरै आउँदैन । जोखिम पनि कम छ,’ उनले थपे, ‘अरु दुई खोला बहुलाए भने कसैले रोक्न सक्दैन । अँधेरी खोलाको बाँध पनि यहि वर्ष बग्छ ।’ बाँध भत्किँदा लामो समयदेखि बारिएको पानी एकै पटक बगेका कारण त्यसले फेवातालको मुख्य बाँधमा समेत दबाब पुगेको छ । कमसल काम गरेपछि स्थानीयबासिन्दाले पटक पटक विरोध गरेका थिए ।
तर सरोकारवालाले सुनुवाई नगरेपछि त्यसको दुष्परिणाम अहिले ब्यहोर्नु परेको स्थानीयबासिन्दा पवित्रा परियारले बताइन् । ‘कतिबेला हर्पन घोप्टिन्छ भन्ने चिन्ताले राती सुत्नै सक्दिनँ । बाँध बनाएपछि राहत होला भनेको झन् तनाव भयो,’ उनी भन्छिन्, ‘काम राम्रो गरेको भए बच्थ्यो होला । खाने मात्रै भए, जनताको चिन्ता कसलाई होस् ।’
यो बाँधका कारण नयाँ बस्ती र ठूलाखेतको केहि क्षेत्र जोखिममा परेको छ । निर्माण कम्पनीको गलत डिजाइन गरेकै कारण करौडौं लगानी पानीमा बगेको वडा सदस्य भरत भण्डारी बताउँछन् । ‘डिजाईन भएन भन्यौं, सुनेनन् । माल सामान मिलेन भन्यौं, सुनेनन् । नाफा कमाउने ध्यान मात्रै थियो,’ उनले भने, ‘अघिल्लो वर्ष बनाउँदा बनाउँदै पनि बगेको हो । अहिले सप्पै लग्यो ।’ नगरपालिकाले बाँधमा जम्मा भएको ढुंगा गिटी बालुवा निकाल्न दिएको ठेक्काको कारण पनि असर गरेको उनले बताए ।
पोखराले यि बाँधमा जम्मा हुने निर्माण सामग्री उत्खनन् गर्न २४ वर्षका लागि ठेक्का लगाएको छ । पोखरा २३ र २४ मा पर्ने अँधेरीखोलामा निर्मित सिल्टेसन बाँध ९ करोड ६ लाखमा बनेको हो भने पोखरा २४ को वेतयानी खोलामा ५ करोड ४६ लाख तथा पोखरा २४ लौरुकखोलामा ५ करोड ७४ लाखमा ड्याम बनेको थियो । ताल बचाउन बनाईएको बाँधले नै फेवाताल जोखिममा पर्ने देखिएको छ ।
मेयर मानबहादुर जिसी प्राकृतिक समस्याले बाँध फुटेको बताउँछन् । ‘डिजाइन पनि केहि कमजोरी होला । तर बाँध निर्माण भन्दा बढी समस्या पहिरो हो,’ उनले भने, ‘अहिले पनि हर्पनको सिरानमा १० भन्दा बढी नयाँ र ठूला पहिरो झरेको छ । यस्तो पहिरो के गरेर छेक्न सकिन्छ ?’ उनले तत्कालै पहिरो नियन्त्रण र ड्याम पुनः निर्माणमा ध्यान दिने बताए ।