१४औं महाधिवेशननको पूर्व सन्ध्यामा

महेन्द्र खनाल
नेपालमा लोकतन्त्र प्राप्तीका लागि शुरु देखि नै संघर्ष गरेको पार्टि हो , नेपाली काँग्रेस । देशमा भएका सबै जसो आन्दोलनमा निर्णायक भूमिका खेलेको पार्टि हो । त्यसैले नेपाली राजनीतिमा लोकतन्त्र र नेपाली काँग्रेस लाई पयार्यवाची मानिन्छ । अहिले आन्तरिक किचलो र कमजोर संगठनात्मक कार्यशैलीका कारण संसदमा अत्यन्त कम उपस्थिति सहित प्रतिपक्षमा रहेको छ । सदनमा प्रस्ताव दर्ता गर्न समेत अप्रयाप्त सांसदहरु भएको कारण प्रतिपक्षको भूमिका पनि कमजोर थियो । सधै जनताको बिश्वासले सत्तामा बसेका नेपाली काँग्रेसका नेताहरुले आफ्नो उपस्थिति लाई स्वीकार गरेको पनि देखियो । तरअब नेता देखि कार्यकता सबैले परिणाम भोगेका कारण, पार्टिको पुर्नताजगीकरणको जरुरी छ । अहिले नेपाली काँग्रेसको १४ औं राष्ट्रिय महाधिवेशन भदौ १६ देखि १९ सम्म काठमाण्डौमा आयोजना गरिएको छ । जुन नेपालको राजनीति बृत्तमा चर्चाको बिषय भएको छ । अबको पार्टि सभापति, जिल्ला सभापति , नगर सभापति को बन्ने भन्ने कुराकानी चिया पसल , चोक , चौतारीमा राम्ररी शुरु भई सकेको छ ।
महाधिवेशन कुनै पनि दलको सर्बोच्च निकाय हो । यसले नेतृत्व चयन गर्ने मात्र होइन , नीति नियम पनि बनाउँछ । आगामी कार्यवधिका लागि मार्गचित्र बनाउन पनि महाधिवेशनको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । सैद्धान्तीक बहस र छलफल गरि पार्टिले अपनाउने आगामी कार्यदिशा महाधिवेशन बाटै तय गरिन्छन । यस मानेमा अहिलेको नेपाली काँग्रेसको महाधिवेशन नेतृत्व परिवर्तन तर्फ मात्र लक्षित नभई, बारम्बार चर्चा गर्ने गरिएको धर्म निरपेक्षता , संघियताका सवालमा आफ्नो धारणा स्पष्ट बनाउने तर्फ पनि केन्द्रित हुनु पर्छ । नेपालको संंबिधान र पार्टिको बिधानले स्वीकार गरे पनि, यी बिषयमा बेला बेला केन्द्रिय स्तरका नेताहरु बाट फरक धारणा आउने गरेको छ । धर्म निरपेक्षता र संघियता यदि बास्तव मै पेचिलो भएको हो भने , यसै महाधिवेशन बाट यसको परिमार्जन गर्ने वा निरन्तरता दिने जस्ता बिषय छलछफल बाट टुङ्ग्याएको राम्रो हुन्छ ।
महाधिवेशनको तयारी सम्बन्धमा शुरुमा क्रियाशील सदस्यता वितरणमा अनियमितता भएको भनि विवाद पनि भएको थियो । क्रियाशील सदस्यता वितरण गर्दा नेतृत्वमा रहेकाहरु द्धारा आफ्नो नजिककाहरु लाई मात्र सदस्यता वितरण गर्ने तर्फ ध्यान दिएको पाइयो । जसले गर्दा पार्टिको तल्लो देखि माथिल्लो तह सम्म एके अनुहार बारम्बार दोहोरिने गरेको भन्ने गरिन्थ्यो । त्यसकारण पार्टिको सदस्यता वितरण क्याडर बेस होइन मास बेस बनाउने चर्चा सुनियो । समुहगत रुपमा सबैलाई सदस्यता वितरण गरे पछि सबै सदस्यको हैसियत समान हुन्छ भन्ने मान्यता थियो तर कार्यान्वयन भएन । अहिले फेरी उहि क्रियाशिल सदस्य (क्याडर) लाई नै जोड दिइयो । यस सम्बन्धमा पनि यदि परिवर्तन गर्न चाहेको हो , भने महाधिवेशन बाटै निक्र्यौल गर्नु जरुरी छ । यस्ता प्रमुख मुद्धाहरु सर्वोच्च निकाय महाधिवेशन बाट टुङ्ग्याउनु स्वभाविक रुपमा उचित हुन्छ ।
अहिले देखिएको प्रमुख मुद्धा भनेको नेतृत्व परिवर्तन हो । जसमा सबैको चासो छ । आम पार्टि कार्यकर्ता , नेतृत्व नयाँ पुस्ता हस्तान्तरण गर्न चाहन्छन । पुरानो पुस्तामा बर्तमान सभापति र बरिष्ठ नेता तथा उनका समकक्षीहरु छन । जुन बहुदलिय व्यवस्थाको पुर्नस्थापना पछि बारम्बार पार्टि र सरकारमा बस्दै आएकाछन । उनीहरु पछिको अर्को पुस्ताका नेपाली काँग्रैसको बिरासत बाट आएका नेताहरु अहिलेको महाधिवेशनका प्रबल दावेदार हुन । कोइराला परिवारका आधिकारिक हकदार अझै अन्तीम नभए पनि सम्भावित डा. शेखर कोइराला , सर्वोच्च नेता गणेशमान पुत्र प्रकाशमान सिंह,मधेशमा राम्रो स्थान बनाएका संस्थापक महामन्त्री महेन्द्र नारायण निधि पुत्र बिमलेन्द्र निधि , यी तिन नेताहरु अहिलेको महाधिवेशनका सम्भावीत र योग्य उम्मेदवारहरु हुन । पार्टि सभापतिमा दावी गर्दै आएका शेखर , प्रकाश र बिमलेन्द्रलाई योग्य उम्मेदवार देखिन्छ । अझै कोइराला परिवार भित्रै पनि आकांक्षीहरु धेरै छन भने प्रकाश संस्थापन इतर र बिमलेन्द्र संस्थापक समूहका कोइराला परिवार बाहिरका हुन, जुन पारीवारिक बिरासत भएका नेता भएकोले मिलेर जाने वा आ –आफ्नो दावी गर्ने अन्तिम हुन बाँकि नै छ ।
समय अझै धेरै बाँकि छ , त्यति बेला सम्म आन्तरिक अभ्यासहरु धेरै हुन्छन । लेनदेनका कुराहरुमा सम्झौता गर्नु पर्छ । स्वयम सभापति ज्यूको दावी कायमै छ भने लामो समय राजनीति गरे पनि न सरकार न दलमा प्रमुख स्थान पाएका बरिष्ठ नेताको आधिकारिक भनाइ अझै आएको छैन । यस्तो अवस्थामा सबै कुराको अन्तिम टुङ्गो लागेको छैन । यसका लागी पनि केहि समय पर्खनै पर्छ । आगामी असार २० गते देखि बिधिवत रुपमा महाधिवेशन शुरु हुने कार्यतालिका सार्वजनिक भएको छ । यहि असार २० गते क्रियाशील सदस्यको नामावलि सभापति लाई बुझाउने कार्यक्रम रहेको छ । असार २४ गते सम्म उक्त क्रियाशिल सदस्यता सभापतिले सहि गरेर निर्वाचन समिति लाई बुझाइने छ । त्यस पछि लगतै अधिवेशनहरु शुरु हुने कार्यक्रम रहेको छ । साउन ६ गते वडा अधिवेशन, साउन ११ गते गाँउ र नगर अधिवेशन , साउन १६ गते प्रदेश निर्वाचन क्षेत्रको अधिवेशन र साउन २० गने एक निर्वाचन क्षेत्र भएका जिल्लाको अधिवेशन साथै साउन २४ गते एक भन्दा बढि निर्वाचन क्षेत्र हुने जिल्लाहरुको अधिवेशन रहेको छ । मुलुक संघियतामा गई सकेको कारण अव प्रदेश समिति पनि गठन गर्न पर्ने भएकोले भदौ १ र २ गते प्रदेश अधिवेशनको मिति पनि तय गरिएको छ ।
कोरोना प्रकोप साम्य भएको अवस्थामा अधिवेशनहरु यथासम्भव सम्पन्न होलान । तर कोरोनाको बिगबिगि कायम रहे समय समाप्त भई सकेको भए पनि अधिवेशन सम्पन्न गर्न गाह्रै पर्ला । त्यसकारण बर्तमान अवस्था लाई सहज भएको सबैले हेर्न चाहेकाछन । कोरोना प्रकोप यथावत रहे पनि महाधिवेशन गर्ने पर्ने भएको छ । त्यसकारण जिल्ला जिल्ला बाटै मत संकलन गरेर भए पनि महाधिवेशन सम्पन्न गर्ने चर्चा भएको छ । भर्चुअल माध्यम बाट छलफल र सभा गर्ने , मतदान जिल्ला मै गर्ने भन्ने पनि अहिले चर्चा भै रहको छ । जे भए पनि महाधिवेशन स्थगित नहुने प्रबल सम्भावना छ र जरुरी पनि छ । पार्टिको पुर्नसंरचना र आन्तरिक ब्यवस्थापन लाई यस महाधिवेशनले अवश्य यथास्थनमा ल्याउँछ भन्ने सबैको अपेक्षा रहेको छ । यो विचार आजको साझा न्यूज पत्रिकामा प्रकाशित छ ।