धेरैजसो गाउँका धेरैको घरमा चर्पी छैनन् । र गाउँमा सामुदायिक चर्पी त झन छैदैछैनन्। भन्न पनि शरम् लाग्छ।बिहानमा दिसालागे झिसमिसेमै र साँझमा लागे अँध्यारो भएपछि, उहिले लोटा टिपेर, अहिले बोतल टिपेर खेतको आलीको आडतिर लाग्ने हो ।तर गाउँमा एकभन्दा धेरै मन्दिरहरु भने छन्।आस्थाको हिसाबले मन्दिर ,मस्जिद वा गिर्जाघर हुनु अस्वाभाविक पनि लाग्दैन ।धेरैजसो गाउँहरुमा सार्वजनिक नल÷इनार÷धारा पनि छैनन् ।गाउँ तिर डुल्र्दा तिर्खा लाग्यो भने ए हजुर को हुनुहुन्छ घरमा पानी खान पाइन्थ्यो कि भन्दै अरुको घरको ढोका हान्नुपर्छ। एक्काइसौं शताब्दीका हामी , क्रान्ति मार्फत ल्याइएको शासन प्रणाली र लोकतान्त्रिक गणतन्त्र त छ तर यहाँ चर्पी पनि छैनन् र नल,धारा कुवा पनि छैनन्।कागजमा त सबै गाउँ लगभग खुला दिसापिसाब मुक्त घोषणानै भइसके ।क्रान्तिकारी भनिएका माथि देखि तलैसम्मका मठाधिशहरु सबैजसो मठ मन्दिर निर्माणमै बढी रुचि राख्छन् र त्यहाँ दील खोलेर सहयोग गर्छन्।पुरानोको समेत कतैबाट मर्मत तथा सरसफाइको उद्घाटनगर्न निम्ति पाए चारहातखुट्टा टेक्दै पुग्छन् ।कति ठुलो दील छ, करोड भन्दा घटिको त बातै गर्दैनन्, सहयोगनै गर्दैनन् गाँठे! साह्रै नै उदार मनका धनी !!
अब तस्कुल पनि खुले जिल्लातिर।स्कुल बन्द थियो कोरानाको कारणले र गरिबलाई पनि आनन्दै थियो ।छोराछोरीलाई न कापीकलम किन्दिनुपर्ने पिर, न स्कुल ड्रेसको पिर न त घामपानी छेक्न छाता किन्नुपर्ने पिर।बरु तिनले खेत खोलामा गई माछा मारेर, गंगटा र घोंगी टिपेर ल्याएर घरको तरकारीको गर्जो टार्थे। गाउँमा यस्ता दुखिया बस्छन् कि तिनले आफ्ना दुई बच्चालाई गृहकार्य गर्न एउटा एउटा कापी पनि उपलब्ध गराउन असमर्थ छन्। एकजना शिक्षिकाले बताए अनुसार एकैघरका दुबै बिद्यार्थीले एउटै अभ्यास पुस्तिकामा गृहकार्य गरेर ल्याउँछन् र देखाउ भन्दा फलानो कक्षामा फलानोसंग कापी छ त्यसैमा गरेको छु भनेर भन्छन्। र जाउ मागेर ल्याउ भनेर भनेपछि मागेर ल्याउँछ र हेर्दा त नभन्दै दुबैले एउटै कापीमा गृहकार्य गरेका हुन्छन् ।तर यी क्रान्तिकारीहरुलाई यस्ता कुरासँग कुनै सरोकारनै छैन। स्कुल त खुले राम्रो कुरा हो तर यसले गरिबको घरमा चिन्ता थपिएको छ। काम नभएर दुई छाक कसरी खाने भन्ने भइरहेको बेला अब कापीकलमक कसरी किन्दिने? स्कुल ड्रेस कहाँबाट ल्याउने? पिरलो थपियो ।तर यसो भनेर बच्चालाई स्कुल नपठाउने कुरा त यिनीहरु गर्दैनन् फेरि पनि।तर यी र यस्ता गरिबको दैनिक जीवनसंग संवन्धित बिषयहरुमा अरुको त परेननै, क्रान्तिकारीहरुको दृष्टि परेको पनि खासै देखिएन।
भरखर अस्ति मात्रैको कुरा हो ।उस्तो समस्या भएका दुबैजना बिरामलाई डाक्टरले पाँच महिना पछिको डेट दिएको रहेछ अप्रेशनको।तर समस्या जटिल बन्दै गएपछि दुबै बिरामी छिटो अप्रेसन गरिपाउँ भन्दै गंगालाल अस्पताल पुगे ।अस्पतालले दुबैजनालाईनै भर्ना लिन अस्वीकार गर्यो बेड खाली नभएको कारण देखाएर।एकजना पत्रकार मित्र थिए , उनले होटलमा बसेर फोन घुमाएछन् कताकता।फोनले काम गरेछ, अस्पताललेनै उनलाई सम्पर्क गरेर अप्रेशनको लागि भर्ना हुन बोलाएछ।उनी गए र भर्ना भए , अप्रेसन भयो र उनी बीस घण्टा पछि होसमा आए।अहिले डिस्चार्ज भएर घरमा आराम गरिरहेका छन् र धेरै खुशी छन् बाँचियो भनेर।अर्कोले कसैलाई चिनेको छैन, कता फोन घुमाउने ? बिचरालाई आठ आठ दिनसम्म इमर्जेन्सी वार्डमा राखेछ अस्पतालले र नवौं दिनमा सरि बेड खाली छैन भनेर इमर्जेन्सीबाट निकालेर घर पठाइदिएछ ।जति पैसा लाग्छ खर्च गर्छु लौन भन्दिनु पर्यो, भर्ना गराउन सहयोग गर्नुपर्यो, बचाउन सहयोग गरिदिनपर्यो भन्दै चिनेजानकाको घर घर धाउँदै हिंडिरहेका छन् उनका आफन्तहरू।एउटै देशको नागरिक भएर एउटाले उपचार पाउने र अर्कोले उपचार नपाउने यो अवस्था हुनु ठुलो लज्जाको बिषय हो।तर लाजमान्ने कोही भए पो लज्जाको पनि कुरो आउने रहेछ !!! पहुँच हुने र नहुनेको निम्ति स्वास्थ्य ब्यवस्था कस्तो छ देशमा भन्ने कुराको नमुना हो ।विभेद र असमानता कस्तो अवस्थामा छ भन्ने कुराको प्रमाण हो यो ।भनेपछि निजी अस्पतालहरुको हालत झन् कस्तो होला ? जिल्ला तिर, दुरदराजका गाउँ तिरको अवस्था त झन् कहालीलाग्दोनै छ। सिटामोल छैन, जीवन जल छैन, डाक्टर छैनन्, ,नर्स छैनन्, अक्सिजनको सिलिन्डर पनि छैन भनेपछि अक्सिजन हुने त झन् कुरानै रहेन । किन छ यस्तो बेथिति , लापरबाही र किन धनी र पहुँचमुखी छ हाम्रो स्वास्थ्य प्रणाली ? यस्तै नै राखेर सबैको निम्ति निशुल्क हो कि, सस्तो हो कि सर्वसुलभ हो कि केजाति हो होला त स्वास्थ्य सेवा ?
लोकसेवा पास गरेर पाइने जागिर वा सेना र प्रहरीमा भर्ना हुनेकुरालाई गाउँघर तिर ठुलो कुरा मान्छन् तर यसप्रति डाह वा ईर्ष्या वा मोह राख्दैनन् र चाँसो पनि दिन्नन् । तर नगर÷गाउँ पालिकातिर पाइने कामलाई जनताले रोजगारी पाएको ठान्दछन्।त्यसकारण यहाँ पाइने सबैखाले काम प्रति स्थानीयको धेरै चाँसो रहेको हुन्छ।किनभने घरको छाक खाएर जान सकिने हुन्छ यहाँ पाइने कामहरु ।तर यहाँ पाइने कामहरु लगभग सबैनै भनसुनमै पाइने हुन्, योग्यता र क्षमताको कुनै अर्थ छैन।।अनुदानमा राखिने शिक्षक, स्वास्थ्यकर्मी, कार्यालय सहयोगी , ड्राइभर , विभिन्न खाले प्राबिधिकहरु, सफाइकर्मी आदि सबैनै पालिकाहरुले दिने कामहरु हुन्।तर यस्ता कामहरुमा योग्यता भएका, बेरोजगारीको मारले थला परेका नागरिकहरुको होइन कि पालिकाका प्रमुखहरुको एकलौटी हक रहेको छ। भोट सुनिश्चित गर्नेहेतुले, आफन्त खुशी पार्ने हेतुले आफ्ना मान्छेलाई राख्छन्।शिक्षक समेत राम्रा होइनन् आफ्ना नियुक्त गर्छन् प्रमुखहरू।यहाँ कस्तो कपटपूर्ण काम गर्छन् भने पद आवश्यकताको सुचना समयमै निकाल्छन् र साथसाथै त्यो पदमा को नियुक्त हुनेवाला छभन्ने कुरा पनि साथसाथै चुहाउँछन्, सार्वजनिक गराउँछन् यिनीहरु स्वयंनै।यसो गरेर अरुलाई परिक्षा ÷अन्तरवार्तामा सहभागी हुनु बेर्थ छ भन्ने सन्देश दिन्छन् ।फलस्वरूप अरु उम्मेदवारहरु परीक्षा÷अन्तरवार्तामा सहभागीनै हुन्नन्। यसरी स्थानीय निकायमा भएका सबैखाले खाली दरबन्दीहरुमा मेयर÷अध्यक्षले एकलौटी कब्जा जमाएका छन्। रोजगारी उपलब्ध गराउने सवालमा यिनीहरु घोर पक्षपाती छन्, दक्षिणपन्थ भन्दा धेरैगुणा अनुदारवादी छन् र असाध्यै ब्यक्ति केन्द्रीत छन्। के यस्तै हुन्छ त र यसरी नै चल्ने हो ?